„Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie”.
Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020 – Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Operacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Schematu II Pomocy Technicznej
„Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich” Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020
W ostatnich latach obserwujemy postępujące zmiany klimatu, które w Polsce objawiają się zwiększonymi wahaniami temperatury i niedostatkiem opadów w okresie wzrostu roślin. Coraz częściej występują ciepłe i niemal bezśnieżne zimy, przez co już wiosną gleba wykazuje przesuszenie.
Nasilające się całoroczne susze każą radykalnie zmienić tradycyjne podejście do melioracji, w tym zwłaszcza melioracji wodnych. Dotychczasowe podejście wiązało się z tym, że w rozwiązaniach technicznych w praktyce melioracyjnej dominowały systemy odwadniające. Bazowało ono na gospodarowaniu nadmiarami wody, które w odpowiednim momencie były doprowadzane lub odprowadzane z użytków rolnych. Jeśli nadmiarów wody nie ma, tradycyjne melioracje stają wobec istotnego dylematu.
Trzeba sobie powiedzieć otwarcie, że na suszę i jej skutki nie ma doskonałego lekarstwa. Nie rozwiążą tego problemu tradycyjne pojmowane melioracje. Wody nie zapewnią również urzędy, jeśli nie będzie jej skąd wziąć. Nie będzie więc możliwe całkowite wyeliminowanie skutków suszy, ale należy założyć, że można będzie wpłynąć na ich złagodzenie.
W dniu 19.12.2022 r. w LODR w Końskowoli została przeprowadzona wideokonferencja podsumowująca projekt tworzenia Lokalnych Partnerstw ds. Wody na terenie woj. lubelskiego. W konferencji wzięło udział blisko 50 osób. Słuchaczami byli przedstawiciele JST, izb rolniczych, spółek wodnych oraz rolnicy. Podczas konferencji koordynator ds. LPW w woj. Lubelskim, Karol Kłopot, przedstawił prace jakie zostały wykonane w ramach tworzenia LPW na terenie 20 powiatów woj. lubelskiego na przełomie 2021-22 r. W trakcje wideokonferencji zaprezentowane zostały wykłady podsumowujące prace tzw. planów wieloletnich, które zostały wykonane dla 7 powiatów (puławskiego, ryckiego, łukowskiego, radzyńskiego, parczewskiego, lubartowskiego, łęczyńskiego) pn. „Wieloletni plan na rzecz gospodarki wodą w rolnictwie dla powiatu …”.
Wideokonferencja pn. „Racjonalne gospodarowanie wodą na terenach rolniczych” poświęcona była zmianom klimatycznym i zagrożeniom z tym związanym.
„Uwarunkowania klimatyczne rozwoju rolnictwa na przykładzie wybranych powiatów woj. lubelskiego” przedstawił Pan dr Sylwester z UMCS w Lublinie. Poruszone zostały zagadnienia mówiące o ocieplającym się klimacie, wzroście temperatury średnio 0,6°C na dekadę, zwiększającej się przez to transpiracji i ewapotranspiracji, potrzebie przygotowania się na niekorzystne zjawiska atmosferyczne oddziałujące na rolnictwo tj. silne i mroźne wiatry przy braku okrywy śnieżnej, susze atmosferyczne i glebowe, nadmierne opady deszczu i powodzie.
„Zagrożenia wód podziemnych w wybranych powiatach woj. lubelskiego” omówiła Pani dr Katarzyna Mięsiak-Wójcik z UMCS w Lublinie. Szczególną uwagę zwróciła na zagrożenie suszą glebową w wybranych powiatach woj. lubelskiego, która stanowi poważne wyzwania dla rolnictwa diagnozowanych rejonów. Największe zagrożenie suszą rolniczą występuje na powiecie ryckim i radzyńskim, natomiast najmniejsze na puławskim i łęczyńskim. Na zagrożenie ilościowe wód podziemnych może wpływać występowanie lejów depresyjnych związanych z nadmiernym poborem wody podziemnej do rolniczych systemów nawodnieniowych oraz drenaż wód gruntowych na którą wpływ ma rozbudowana sieć rowów melioracyjnych.
„Zasoby wodne i możliwość ich wykorzystania w rolnictwie” omówił dr prof. Stanisław Chmiel, prof. UMCS w Lublinie. Ze średnich wieloletnich pomiarów opadów wynika, że Polska leży w strefie klimatycznej charakteryzującej się opadami atmosferycznymi zasadniczo wystarczającymi do prowadzenia produkcji roślinnej. Jednak, o ile sumaryczne wielkości opadu w sezonie wegetacyjnym są wystarczające to ich rozkład jest nieregularny (czasowo i przestrzennie), a straty w procesie parowania powodują, że występują tzw. okresy posuszne (susze atmosferyczne i rolnicze). Jednym z rozwiązań poprawiających tą sytuację jest poprawa działania urządzeń hydrotechnicznych tak podstawowych jak i szczegółowych.
„Gospodarka wodno-ściekowa powiatów w zlewni Wieprza” - ten temat omówiła dr Joanna Sposób z UMCS w Lublinie. W powiatach objętych analizą stopień rozwoju infrastruktury wodociągowej przekracza 80%, natomiast długość sieci kanalizacyjnej, jak i liczba osób z niej korzystająca są wciąż niewielkie (pomimo stałej rozbudowy). Najmniej infrastruktury kanalizacyjnej wybudowano w powiecie radzyńskim oraz w powiecie ryckim. Celem poprawy jakości wód podziemnych największy nacisk powinien być położony na rozbudowę sieci kanalizacyjnej w mniejszych miejscowościach i uzupełnienie infrastruktury w większych ośrodkach gminnych.
Racjonalna gospodarka wodna na terenach rolniczych i terenach wiejsko-miejskich powinna odbywać się na poziomie współpracy między JST i PGW WP, które to jednostki powinny wymieniać między sobą najistotniejsze informacje związane poprawą infrastruktury wodnej tak ilościowej jak i jakościowej. Poprawa racjonalnej gospodarki wodnej na terenie powiatów powinna odbywać się poprzez:
- ścisłą współpracę z Wodami Polskimi, jako instytucją zarządzającą gospodarką wodną na poziomie wojewódzkim i lokalnym, ale również zlewniowym,
- środki finansowe z różnych źródeł muszą być alokowane na zadania wynikające z uzgodnionego lokalnie, długoterminowego planu dotyczącego całych kompleksów urządzeń wodnych, a nie pojedynczych urządzeń lub odcinków cieków wodnych, dlatego bardzo ważne jest aby problem rozpatrywany był na poziomie całej zlewni między JST i PGW WP,
- kreowanie świadomości rolników w zakresie możliwości tworzenia retencji na obszarach rolnych oraz propagowanie działań zmniejszających straty w rolnictwie podczas suszy, te zadania powinny być prowadzone przez ODR,
- opracowanie wytycznych do racjonalnego zużycia wody w rolnictwie; zwiększenie retencji na obszarach rolniczych; realizacja działań inwestycyjnych w zakresie kształtowania/zwiększania sztucznej retencji; budowa lub rozbudowa systemów melioracyjnych nawadniających lub nawadniająco-odwadniających oraz przebudowa systemów odwadniających na nawadniająco-odwadniające (PGW WP, IUNG, MRIW, CDR).
- usprawnienia funkcjonowania spółek wodnych oraz innych podmiotów wykonujących inwestycje związane z piętrzeniem i retencją, należy ułatwić dostęp do środków finansowych w formie dotacji, a następnie uprościć ich rozliczanie (IST),
- główny nacisk powinno położyć się na wzmocnienie potencjału, kondycji i ilości Spółek Wodnych – jako istotnego podmiotu realizującego zadania „pakietu retencyjnego” na terenach wiejskich, dla osiągnięcia zamierzonego celu, jakim jest rozwój retencji obszarów rolniczych.
Karol Kłopot
