Użytkowanie koni zależy od rasy, charakteru i sposobu ich przeznaczenia, stąd budownictwo stajenne powinno umożliwiać utrzymanie koni w dobrej formie fizycznej i psychicznej. By tak się stało budynki, jak i inne urządzenia dla koni muszą brać pod uwagę specyfikę tego gatunku zwierząt i jego podstawowe cechy. Dobrej jakości pomieszczenia dla koni powinny być: obszerne, bardzo mocne, łatwe do czyszczenia (wyrzucania obornika, mycia, odkażania), trwałe i wykonane z materiałów nieszkodliwych dla zdrowia zwierząt.
Budynki stajenne wraz z zapleczem projektuje się najczęściej jako trzytraktowe, dzielone na 2 części ze stanowiskami lub boksami dla koni i na centralny korytarz przejazdowy. Przy małej liczbie koni stajnię projektuje się tak, by utrzymywane zwierzęta stały po jednej stronie budynku, jednorzędowo. W związku z tym, że koń to zwierzę duże, silne, masywne, aktywne i o żywym temperamencie, należy brać pod uwagę możliwość niszczenia przez niego pomieszczeń w których przebywa. Dlatego w budownictwie stajennym należy unikać materiałów delikatnych, o niskiej trwałości i wytrzymałości, podatnych na zniszczenie na skutek kopnięcia konia czy nacisk jego ciała. Zniszczone materiały będą poważnym zagrożeniem i mogą przyczynić się do zranienia konia. Korytarz stajni powinien mieć wymiary między 2,5 – 3 m szerokości. Takie parametry korytarza ułatwiają obsługę stajni przy wykorzystaniu ciągnika. Problem stanowić mogą stajnie adaptowane z innych budynków, gdzie często z uwagi na ograniczenia wynikające z konstrukcji budynku nie ma możliwości zapewnienia koniom odpowiednich warunków utrzymania. Warunkiem adaptacji jest solidność i wytrzymałość konstrukcji budynku. W stajniach, w których konie utrzymywane są na stanowiskach lub pojedynczo w boksach, można łatwo kontrolować ich zachowania. Warunki utrzymania koni powinny jednak pozostawiać koniom pewien margines kontroli i unikać rozwiązań redukujących je do minimum, np. poprzez zapewnienie koniom możliwości wyglądania na zewnątrz stajni przez okna i na korytarz stajni przez drzwi w boksach oraz korzystania z wybiegu. Okna w stajni powinny być uchylne, gdyż oprócz oświetlenia wnętrza stanowią ważny elementem wentylacji i spełniają istotną rolę w dobrostanie koni. Umieszcza się je na wysokości 2,2 – 2,5 m nad podłogą i zabezpiecza metalową siatką lub prętami. Podłoga w stajni z reguły jest pokryta ściółką i stanowi jeden z podstawowych czynników warunkujących utrzymanie higieny i wartość użytkową konia. W pomieszczeniach dla koni podłoga powinna być twarda, równa, stabilna i musi charakteryzować się następującymi wymaganiami użytkowymi:
- ciepłochronnością, która wyraża się ilością ciepła pobranego przez posadzkę od leżącego konia (pobrana ilość ciepła powinna być jak najmniejsza),
- odpornością na uszkodzenia mechaniczne
- podłoga legowiska nie może ulegać odkształceniom oraz ścieraniu w trakcie użytkowania
- nie może powodować poślizgu zwierząt, co związane jest z szorstkością powierzchni
- musi zapewniać możliwość utrzymania czystości
W boksach najczęściej stosuje się następujące typy podłóg: betonowa z mocnego, szorstkiego betonu z atestem higienicznym, asfaltowa, kamienna, piaszczysta, gliniasta, glinobita, ceglana, z kostki brukowej lub z kostki drewnianej. Na posadzce betonowej stosuje się także materace (maty) gumowe lub PVC. Porowate maty gumowe zapewniają utrzymanie suchego legowiska, oszczędzają pracę obsługi choć powodują brudzenie sierści konia. Są jednak dobre dla koni z problemami oddechowymi. Podłoga z kostki drewnianej tradycyjnie stosowana w boksach dla koni, spełnia zarówno rolę posadzki jak i izolacji. Na kostkę zaleca się stosować drewno olchowe lub iglaste choć najlepsza ale i najdroższa jest z drewna dębowego. Drewno nasącza się środkami impregnującymi, dopuszczonymi do kontaktu z ludźmi i zwierzętami. Kąt spadku powierzchni podłogi w kierunku korytarza stajni (o ile jest rowek ściekowy) powinien wynosić 1 – 2%. W ciągach komunikacyjnych stajni najczęściej stosuje się posadzkę: betonową, asfaltową lub z kostki brukowej. W pomieszczeniach pomocniczych stosuje się zwykle posadzkę betonową.
Pomieszczenia dla koni oprócz schronienia powinny im zapewniać komfort i maksimum bezpieczeństwa przebywania w budynku. Wyróżnia się dwa systemy utrzymania koni – indywidualny i grupowy. Wybór sposobu utrzymania zależy od warunków klimatycznych, typu koni oraz sposobu ich użytkowania. Konie utrzymywane na stanowiskach powinny mieć zapewnioną możliwości ruchu na wybiegach i kontakt z innymi zwierzętami. A stanowiska i boksy powinny być tak zaprojektowane, aby umożliwiały swobodną obsługę koni, zadawanie paszy, prace pielęgnacyjne, zakładanie uprzęży, siodła jak również by mogły spełnić na chwilę obecną wymagania co do odpowiedniej powierzchni, aby móc skorzystać z dodatkowej płatności za dobrostan koni.
Planując budowę nowej stajni należy wziąć pod uwagę parametry materiałów z jakich chcemy postawić budynek. Według współczesnych norm w budownictwie bardzo dużą rolę odgrywa oporność cieplna ścian. Pogląd na „ciepłą ścianę” przeszedł bezrefleksyjnie z budowniczych budynków mieszkalnych na budowniczych stajni. Tymczasem na fizykę ściany trzeba spojrzeć szerzej. Ściana zewnętrzna, może być także akumulatorem ciepła i wilgoci, może stabilizować atmosferę w stajni i czynić ją przyjazną dla koni. Budynki stajni to budynki nieogrzewane, gdzie ściana może pełnić istotną rolę regulatora parametrów utrzymania stabilnego poziomu temperatury i wilgotności. Odporność ścian na zawilgocenie jest w praktyce niemożliwa, gdyż woda zawsze znajdzie sobie szczelinę, mikroskopijny otwór, żeby przeniknąć w ścianę. Po zawilgoceniu wnętrza ściana nie spełniają postulowanego normami oporu cieplnego, a przy tym może być źródłem zakażenia wnętrza budynku alergizującymi konie zarodnikami pleśni i grzybów. W przypadku budynków inwentarskich w ścianach ceglanych i kamiennych z tynkiem wapienno, cementowo wapiennym, albo bez tynku znajdą się miejsca w których będą się namnażały zarodniki pleśni i grzybów. Ściany z materiałów paroprzepuszczalnych podczas eksploatacji, szczególnie w okresie zimowym nasiąkają porą wodną, ale w dni ciepłe i wietrzne bardzo dobrze schną oddając parę wodną na zewnątrz i tym samym skutecznie pozbawiają pożywienia pleśni i grzybów. Do najczęściej używanych materiałów w budownictwie stajni należą:
Ściany z płyty warstwowej blacha- piana- blacha
Szybkość budowania z płyty warstwowej, a także duży opór cieplny takiej płyty sprawiła, że może ona być wykorzystywana także do budowy ścian zewnętrznych stajni. Płyta warstwowa ma duży opór cieplny i nie jest ani akumulatorem ciepła ani wilgoci. Jeśli pomieszczenie z płyty warstwowej zamkniemy to powietrze zamknięte zachowa swoje parametry ciepła i wilgotności przez długi czas, jednak jak tylko otworzymy to bardzo szybko te parametry zostaną utracone. Jeżeli wprowadzimy niezbędną wentylację w budynku to przez tą wentylację ucieknie ciepło, gdyż płyty warstwowe nie mają możliwości akumulacji ciepła, które by spowolniło ucieczkę ciepła. Dlatego w pomieszczeniach z płyty warstwowej aby utrzymać stabilną atmosferę wewnątrz budynku wymagane jest zastosowanie urządzeń do utrzymania ciepła i wilgotności czyli dodatkowo trzeba się liczyć z poborem energii na działanie tych urządzeń. Jednak płyta warstwowa może doskonale sprawdzić się jako dach stajni, gdyż ochroni stajnie przed nagrzewaniem od słońca w upalne dni. W przypadku zniszczenia płyty warstwowej w sposób mechaniczny spowodowany kopnięciem konia w ścianę lub napieraniem na ścianę płyta jest bardzo trudna do doprowadzenia do stanu poprzedniego, wypadało by ją wymienić co jest niemożliwe bez częściowej rozbiórki budynku.
Ściany z ceramiki i z cegły lub pustaka ceramicznego
Rozwiązanie klasyczne, stosowane w stajniach ściany z cegły, zwykle grubości 38-50 cm. Ceramika analizując rozważanie rozwiązania jest najlepszym materiałem na ściany stajni. W okresie upałów długo się nagrzewa. Potem w okresie chłodu bardzo długo stygnie. Podobnie zachowuje się jako akumulator wilgoci, mury z ceramiki chłoną nadmiar wilgoci, po czym w okresach gorących i suchych, oddają nadmiar wilgoci. W stajniach gdzie ściany wykonano z cegły lub pustaka ceramicznego obserwujemy bardzo stabilną atmosferę cieplną i wilgotnościową. Ceramika jak do tej pory jest jednym z lepszych materiałów do budowy budynków dla zwierząt a zwłaszcza stajni. W pomieszczeniu z definicji nieogrzewanym ceramika pomaga utrzymać stabilną atmosferę wewnątrz bez dodatkowych urządzeń ogrzewających, schładzających czy stabilizujących wilgotność.
Ściany stajni z gazobetonu
Gazobeton jest materiałem najczęściej stosowanym i jednocześnie ciepłym o oporze cieplnym dużo wyższym od cegły. Jest też dobrym akumulatorem ciepła i dobrze przepuszcza parę wodną. Cechą, która stawia go jako materiał trudny do zastosowania w budynkach inwentarskich jest jego duża nasiąkliwość nawet do 40%. Każdy materiał nasiąknięty wodą traci przede wszystkim swoje własności izolacji cieplnej. W budownictwie stajennym, mokra ściana staje się doskonałą pożywką dla pleśni, grzybów i roztoczy odpowiedzialnych za choroby alergiczne u koni. Często stosowanym rozwiązaniem jest ocieplenie ściany z gazobetonu warstwą styropianu, który nie przepuszcza pary wodnej powodując kumulację wody w ścianie i oddanie jej później do pomieszczenia stajni. W stajni w zimie powietrze ma przy słabej wentylacji wilgotność 95-100%, w związku z tym woda wykrapla się na ścianach, a także na styku styropianu z gazobetonem. Po 2-3 latach eksploatacji stajnia jest zagrzybiona i dłuższy pobyt zwierząt w takim budynku może przyczynić się do trwałego uszkodzenia płuc końskich. Jedyną szansą na prawidłową atmosferę w stajni jest zastosowanie dobrej wentylacji, która wypchnie nadmiar pary wodnej na zewnątrz. Najkorzystniejszy poziom wilgotności dla koni to 40-60%.
Ściany drewniane w stajni
Drewno jest materiałem, którego opór cieplny jest dużo mniejszy od styropianu czy wełny mineralnej. Nie ma też dużej akumulacji cieplnej, w związku z tym nie możemy liczyć na podtrzymywanie stabilnej atmosfery cieplnej w stajni. Chroni stajnie od wiatru i deszczu ale słabo utrzymuje ciepło, ściany drewniane dobrze oddychają, gdyż drewno dobrze przepuszcza parę wodną. Przy spadkach temperatury i wzroście wilgotności, nie wykrapla się na powierzchni ścian woda. W stajni drewno świetnie się prezentuje, jednak trzeba się liczyć z uszkadzaniem elementów drewnianych przez konie. Drewno miękkie takie jak sosna, świerk stanowi często przedmiot gryzienia, żucia. Konie potrafią nadgryźć konstrukcje nośną, dlatego trzeba ją często kontrolować i zabezpieczać na bieżąco. Stajnie drewniane powstają w dość krótkim czasie, można je stawiać z prefabrykowanych gotowych elementów co bardzo skraca czas budowy. Doskonale sprawdzają się jako stajnie tymczasowe, stajnie na zawody. Drewno jest także materiałem palnym, na co trzeba zwrócić uwagę podejmując budowę stajni.
Materiały do budowy stajni tworzą odpowiednią atmosferę w budynku, są odpowiedzialne za utrzymanie ciepła, wilgoci, trwałość ścian, estetykę, łatwe utrzymanie higieny, bezpieczeństwo pożarowe. Z powyższych rozważań wynika, że najbardziej przyjazne dla koni w stajni są ściany jednorodne z ceramiki. Prócz trwałości, bardzo pożądany jest efekt podtrzymywania stabilnej temperatury i stałego poziomu wilgotności nie sprzyjającego powstawaniu pleśni i grzybów.
Marcin Kopeć
